Röportajı Hazırlayan: Gonca Çelik

“Ve tiyatro da yeni dünyayı anlamak için farklı, yeni yollar arayacak.”

---

GalataPerform tarafından sahnelenen Tato oyunun yazarı Artur Palyga ile Polonya’daki pandemi sürecini ve tiyatroyu konuştuk.

1. Genel olarak Polonya’daki tiyatrolar pandemiyle nasıl başa çıkıyor?

Tiyatroların pandemiyle başa çıktığını söylemek çok zor. Aniden her şey durdu. Bir gecede provalar, hatta üstüne aylar harcadığımız prömiyerler iptal oldu. Polonya’daki tiyatrolar temelde devlet, şehir ve belediye tiyatroları gibi kamusal tiyatrolardan oluşuyor. Çoğu profesyonel oyuncular bu tarz tiyatrolarda çalışıyor. Yine bu tiyatrolarla çalışan ama orada kadrolu olarak bulunmayan birçok sanatçı da mevcut. Ayrıca birkaç önemli özel tiyatro ve geçimini başka şeylerden sağlayan sanatçılar da var. Herkes büyük bir bilinmezle karşı karşıya kaldı. Günden güne kamusal tiyatrolar devletin bütçesine yük olmaya başladı. Devletin, şehirlerin ve belediyelerin zaten pandemiden dolayı başka giderleri de olduğu için tiyatronun gelecekteki durumu belirsizleşti. Köklü birikimlere ihtiyaç var. İşten çıkarılma endişesi giderek büyüyor. Kamu tiyatrolarında çalışmayan sanatçılar herhangi bir geçim kaynağı olmadan ortada kaldılar. Devlet bir kereye mahsus olmak üzere büyük şehirlerde kira indirimi uyguladı. Ayrıca, kesinlikle herkese yetmeyeceği belli olan bir yardım bütçesi de var. Sanatçıların durumu hızla kötüleşiyor. Çoğu iki aydır hiçbir şey kazanmadı.

Tiyatrolar performanslarının kayıtlarını ücretsiz yayınladı. Internet üzerinden yapılan bazı provalar var. Bunun sonuncunda online prömiyerler de olacaktır. Ama bunun geçici, yedek bir plan olduğunu herkes biliyor. Karantina bittikten sonra bile insanların hemen tiyatroya dönmeyeceği endişesi de var. Gerçekten bir mucize umuyoruz.

2. Dünyanın farklı yerindeki tiyatrolar oyunlarını ya online yayınladılar ya da canlı yayın üzerinden farklı tiyatrolar ürettiler. Sizde durum nedir? Online yayınlamak hakkında ne düşünüyorsunuz? Başka çözümler buldunuz mu?

Polonya’da canlı yayın değil de online yayınlamak daha yaygın. Bunlar, çoğunlukla büyük bir seyirci kitlesi için çekilmemiş kayıtlar. Bu performansları canlı görenler için manevi değerleri yüksek. Tiyatrolarda prova yok. Oyuncular evde oturuyor, yani herhangi bir canlı yayın yok. Sadece bir istisna ile karşılaştım.

Diğer çözümler? Daha yeni, Katowic’deki Silesian Tiyatrosu için “Pandemons” adlı bir oyun bitirdim. Tiyatrodaki tüm oyuncular evlerinde prova yapıp oynayabilecekler. Monologlar ve sanatçıların ailelerinin, çocuklarının ya da birlikte yaşadıkları partnerlerinin olduğu kolektif sahneler var. Yönetmen internet üzerinden bu sahneleri yönetecek. Bakalım nasıl olacak.

3. Pandemiden sonra tiyatroya ne olacak? Tiyatroda çalışan veya bu alanla ilgilen insanlar olarak bu durumdan ne ders çıkarmalıyız?

Pandemiden sonra tiyatroya ne olacak bilmiyorum. Bazen en karanlık düşüncelere kapılıyorum. Yönetmen bir arkadaşım “Biz bir ihtiyaç değilmişiz” dedi. İnsanlar tiyatro olmadan da hayatlarına devam edebiliyor. Yürümeden, ormanlar olmadan, filmler ya da spor olmadan yaşayamıyorlar ama tiyatrosuz yaşayabiliyorlar.

Tiyatroların seyircilerin geri dönmesini beklerken saçmalamalarından korkuyorum. İnsanlar kapalı tiyatro salonlarına girmeye isteksiz olacak ve tiyatrolar saçma ve komik şeyler sunarak onları çekmeye çalışacak. Ki bu da başka bir düşüşe sebep olacak.

Yine de bazen daha iyimser düşüncelere kapılıyorum. Herkesin eskisi gibi, hatta tiyatroyu çok özlediklerinden eskisinden bile daha hevesli şekilde tiyatroya döndüklerini hayal ediyorum. Ve tiyatro da yeni dünyayı anlamak için farklı, yeni yollar arayacak.

Bu durumdan ne öğrendiğimizi konuşmak için henüz çok erken bence. Hala bu durumun içindeyiz ve iki ay daha böyle giderse daha garklı bir duruma, altı ay böyle devam ederse daha farklı ve daha uzun sürerse tamamen farklı bir duruma dönüşecek. Bunun dünyadaki ilk büyük felaket olmadığını ve tiyatronun hala devam ettiğini düşünerek kendimizi teselli edebiliriz.

4. Bütün performanslar iptal olduğundan tiyatrolar ekonomik açıdan çöküşte. Bu ekonomik durumu düzeltmek için aklınızda geleceğe dair ne tür planlar var?

Belki afet fonu oluşturulabilir. Her tiyatro kendi fonuna sahip olabilir bu tür durumlar için. Ya da bir sosyal güvence sistemi yaratılabilir tiyatro emekçileri için. Tiyatronun bu kadar uzun süre çalışamayacağı bir durum için kimse hazırlıklı değilmiş. Bu ortaya çıktı. Kimsenin stoku yok. Bu kadar uzun bir süreyi atlatacak kimsenin birikimi yok. Bu durumu belki düşünerek çözebiliriz. Ama böyle bir durumda birikim yapmaktan bahsetmek şaka gibi geliyor. Şu zamanda devlet kurumlarının yardımı olmadan afet fonu oluşturmanın imkansız olduğunu düşünüyorum.